Z okazji premiery najnowszego zestawu LEGO Ideas przedstawiamy klockowe wersje aparatury badawczej, medycznej, sprzętu laboratoryjnego.
Już 1 marca na sklepowe półki trafi zestaw serii Ideas LEGO 21355 Ewolucja przedmiotów ścisłych. Z tej okazji wybrałem kilka zestawów różnych marek klocków, które przedstawiają sprzęt naukowy, laboratoryjny czy medyczny. Jako absolwent Zaawansowanych materiałów i nanotechnologii na Uniwersytecie Jagiellońskim odczuwam szczególną słabość do takich modeli, obserwując jak znane z laboratoriów, konferencji naukowych, prezentacji maszyny otrzymują swoje klockowe wersje. Wzmianek o tych zestawach raczej nie znajdzie się w „Nature”, „Science”, czy „Scientific Reports”, co nie znaczy że nie przyczyniają się do popularyzacji nauki czy uczczenia ważnych wydarzeń.
Reaktor Maria – Narodowe Centrum Badań Jądrowych
Takiego zestawienia nie sposób rozpocząć inaczej jak od przedstawiciela świata nauki znad Wisły. Znajdujący się w Świerku jedyny działający w Polsce reaktor jądrowy obchodził w grudniu 2024 r. 50-lecie pracy. Jak możemy przeczytać na stronie NCBJ „w MARII napromieniane są izotopy niezbędne do ratowania ludzkiego życia oraz wytwarzane są nowe materiały dla różnych sektorów gospodarki. Tu prowadzi się badania fizyczne oraz szkoli kadry na potrzeby branży jądrowej i ochrony radiologicznej.”
Z tej okazji, na zamówienie NCBJ powstał model klocków przedstawiający fragment reaktora w ograniczonej liczbie sztuk, niedostępny w sprzedaży ogólnej. W zestawie nie znajdziemy żadnych figurek – ze 196 elementów można zbudować zabudowaną, osłoniętą z trzech stron konstrukcję prezentującą w dość dużym pomniejszeniu główną, widoczną część reaktora oraz pomieszczenie do sterowania pracą urządzenia. Warto zwrócić uwagę na okolicznościową grafikę znajdującą się ponad elementami imitującymi ekrany komputerów, przyciski czy suwaki. Można żałować, że Centrum nie zdecydowało się na szerszą dystrybucję zestawu, w czasach coraz większej popularności tematyki, przygotowania do budowy w Polsce pierwszej (w końcu!) elektrowni jądrowej na Pomorzu czy SMR-ów.
Rezonans magnetyczny od LEGO
Interesującą formą zgłębiania świata nauki, próbą pokazania na czym polega działanie skomplikowanej na pierwszy rzut oka aparatury medycznej było wydanie przez duńską firmę zestawu LEGO 4000041 MRI Scanner. Z procedurą przeprowadzania badania rezonansem magnetycznym można spotkać się oglądając chociażby serial „Dr House”, gdzie pacjentom w ten sposób badano głowę, jamę brzuszną czy kręgosłup. Prowadzi się także badania i eksperymenty w poszukiwaniu alternatywnych sposobów przeprowadzania badań rezonansu pacjentom np. z rozrusznikami serca eliminującymi możliwość zastosowania tradycyjnych aparatów MRI – m.in. w ramach realizowanego na UJ i na kilku innych uczelniach projektu ZULF NMR którego miałem przyjemność być częścią.
Zestaw powstał w wyniku współpracy projektantów LEGO z pracownikami Szpitala Uniwersyteckiego w Odense (Odense University Hospital), trzecim pod względem wielkości miastem w Danii. Ulla Jensen z Katedry Radiologii w wypowiedzi dla portalu learningthroughplay.com wyjaśniła, że mali pacjenci mogą czuć strach widząc duże rozmiary aparatury czy słysząc hałas, jaki może się z niej wydobywać. Stąd też idea powstania modelu z klocków, który mógłby budzić pozytywne skojarzenia, pozwalał emocjom opaść i docelowo wpłynąć na prawidłowy przebieg badania.
W korespondencji mailowej, jaką miałem okazję przeprowadzić podała, że współpraca szpitala i LEGO rozpoczęła się w 2014 roku, jako część badań nad poprawą przygotowania dzieci do badań MRI bez użycia znieczulenia ogólnego. Wraz z aplikacją HC AND (akronim od Hansa Christiana Andersena) dostępną w AppStore model stanowił znaczną pomoc w pokonaniu strachu i zrozumieniu przebiegu badania (o projekcie więcej można przeczytać w artykule podanym w dziale Źródła). Zestaw Lego 4000041 jest czwartą wersją klockowego MRI – pierwszy, najprostszy model powstał w 2015 roku, ostatni – w 2023. W zestawie znalazło się miejsce dla 6 minifigurek, w tym małego pacjenta i dwójki członków personelu medycznego. Sama konstrukcja licząca ponad 500 elementów nie jest skomplikowana – pomieszczenia z aparaturą i panelem sterującym oddzielone są wysokimi, białymi ścianami (pomieszczenie w którym odbywają się badania musi być odpowiednio izolowane), pacjenta można wsunąć i wysunąć z obszaru „pola magnetycznego”. Zestaw został podarowany wybranym szpitalom na całym świecie, nie był dostępny w szerokiej sprzedaży.
Lego Ideas 21110 Ośrodek badawczy
Wśród zestawów o tematyce naukowej, dostępnych w szerokiej sprzedaży, warto wspomnieć o wydanym w 2014 roku secie LEGO 21110 Instytut naukowy (aktualnie do kupienia za około 300 zł). Bazujący na projekcie użytkownika Alatariel „Female minifigure set” (po lewej na grafice poniżej) zestaw liczący 165 elementów przedstawia 3 niewielkie dioramy:
- Stanowisko paleontologiczne badaczki w niebiesko-brązowym stroju, ze szkieletem dinozaura i mikroskopem do badania kości;
- Stanowisko chemiczne z fragmentem stołu laboratoryjnego wyposażonego w pojemniki, kolbę, zlewkę czy pipety przy którym eksperymenty prowadzi badaczka w białym fartuchu z okularami ochronnymi na twarzy;
- Stanowisko astronomiczne z tablicą, na której zaprezentowano kilka gwiazdozbiorów: Bliźnięta, Orion, Woźnicę, Byka i Małego Psa, przy którym pracuje badaczka w szaro-niebieskim stroju, z teleskopem na brązowym stojaku. To też jedyna część w zestawie z wzorzystą, szaro-białą posadzką.
Zestawy Cobi Thermo Fisher Scientific
Swoją „cegiełkę” w zestawach klocków o tematyce naukowej dołożyła także polska firma Cobi – owocem współpracy z amerykańską firmą Thermo Fisher Scientific, jedną z największych na świecie przedsiębiorstw działających na rynku analityki chemicznej, były wydane w 2018 roku dwa zestawy o numerach Cobi 1311 i Cobi 1316.
Pod numerem katalogowym 1316 znajdziemy model Kriomikroskopu Elektronowego Thermo Scientific Krios. Aby krótko przybliżyć charakterystykę tej metody badawczej, można posłużyć się opisem przygotowanym przez Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego Solaris przy Uniwersytecie Jagiellońskim: „Transmisyjna kriomikroskopia elektronowa (Krio-TEM) jest metodą obrazowania opartą na elastycznym rozpraszaniu wiązki elektronów przechodzących przez badany preparat. Elektrony rozproszone podczas transmisji tworzą na detektorze dwuwymiarową, powiększoną projekcję obserwowanych obiektów, np. molekuł zawieszonych w szklistej warstwie lodu. Dzięki krótkiej fali elektronów (rzędu pikometrów) możliwe jest uzyskanie niemal atomowej rozdzielczości pomiaru. Dla obserwacji Krio-TEM kluczowe jest odpowiednie przygotowanie preparatu. Najczęściej próbkę (molekuły w roztworze buforu) zamraża się poprzez bardzo szybkie zanurzenie siatki mikroskopowej z naniesioną próbką w ciekłym etanie. Zapobiega to krystalizacji cząsteczek wody, a utworzony lód amorficzny unieruchamia cząsteczki i umożliwia zachowanie ich pierwotnej struktury.” Centrum Solaris korzysta obecnie z dwóch urządzeń do takich badań: Krios G3i oraz Glacios, których producentem jest Thermo Fisher Scientific.
Zestaw 1316 składa się ze 190 elementów, które pozwalają na budowę dość wysokiego (12,5 cm) czarno-białego, otwieranego z jednej strony urządzenia do badań oraz prostego fotelu i biurka z dwoma ekranami do obserwacji wyników analiz. W zestawie znajdziemy dwie figurki – mężczyznę w białym fartuchu laboratoryjnym oraz kobietę w czarno-białym stroju. Na odwrocie opakowania znalazło się kilka zdań o zaletach urządzenia i jego możliwościach badawczych
Zestaw Cobi 1311 przedstawia model mikroskopu Thermo Fischer Scios 2 DualBeam. Jak możemy przeczytać na stronie producenta „Thermo Scientific Scios 2 DualBeam to analityczny system skaningowej mikroskopii elektronowej z ukierunkowaną wiązką jonów (FIB-SEM) o ultrawysokiej rozdzielczości, który zapewnia wyjątkową wydajność przygotowania próbek i charakteryzacji 3D dla szerokiej gamy próbek, w tym materiałów magnetycznych i nieprzewodzących. Dzięki innowacyjnym funkcjom zaprojektowanym w celu zwiększenia przepustowości, precyzji i łatwości użytkowania Scios 2 DualBeam jest idealnym rozwiązaniem spełniającym potrzeby naukowców i inżynierów w zakresie zaawansowanych badań i analiz w środowiskach akademickich, rządowych i przemysłowych”.
Ze 144 elementów można zbudować stanowisko laboratoryjne – mikroskop, biurko z ekranami, krzesło. Inaczej niż w przypadku Kriomikroskopu tutaj konstrukcja jest zwarta, wszystkie elementy umieszczono na jasnobrązowej płytce bazowej, z jednej strony umieszczono ścianę z białych i szarych klocków. Model dobrze odwzorowuje oryginał, zachowano wystające elementy. Dwie figurki przedstawiają mężczyznę ubranego w strój laboratoryjny tylko do pasa oraz kobietę w białym kostiumie, z rudymi włosami (nie spotkałem się ze strojem laboratoryjnym z odsłoniętymi ramionami, taki strój w prawdziwym laboratorium raczej nie byłby akceptowalny).
Zestaw 1316 można kupić na rynku wtórnym za około 100 zł, był także sprzedawany w sklepie Cobi w Modlinie podczas zeszłorocznej imprezy urodzinowej. Nie znalazłem natomiast żadnej oferty sprzedaży zakupu zestawu 1311 na serwisach sprzedażowych.
Pozostałe zestawy naukowe
Ciekawe modele znalazłem także wertując „expressowy” portal zakupowy. Abstrahując od jakości wykonania i trwałości materiału, propozycje są oryginalne i dość specyficzne. Na przykład makieta elektrowni jądrowej w Czarnobylu (obecnie na Ukrainie, dawniej ZSRR) w wersji przed i… po katastrofie z 1986 roku w mikroskali lub większy skalą model tylko z główną częścią.
Zakupić można także 3 zestawy składające się na zakład chemiczny pełen detali – centrum magazynowania gazu ziemnego, stacja załadunkowa oraz laboratorium chemiczne.
Ewolucja przedmiotów ścisłych
Jak wspomniałem we wstępnie, już w marcu do sklepów trafi najnowszy zestaw LEGO 21355 Ewolucja przedmiotów ścisłych w cenie katalogowej 349,99 zł. Licząca 879 elementów konstrukcja przedstawia cały szereg ważnych dla ludzkości wynalazków i odkryć.
Wśród figurek mamy tutaj Isaaca Newtona ze spadającym na głowę jabłkiem i ilustrację działania pryzmatu, Marię Skłodowską-Curie z kolbą wypełnioną zieloną substancją oraz świecącym w ciemności (jak sam pierwiastek) tailem przedstawiającym rad z liczbą atomową 88 oraz masą atomową 226, oraz, chyba najmniej znanego z całej trójki w Polsce George’a Washingtona Carvera, amerykańskiego botanika, wynalazcy produktów z orzecha ziemnego, słodkiego ziemniaka, kosmetyków i olejów z soi, z konewką w jednej ręce i z orzechami w drugiej.
Zestaw prezentuje także tablicę z graficzną reprezentacją twierdzenia Pitagorasa, pochodzenia liczby Fi, modele atomu węgla, fragmentu DNA, ramienia robota, samochodu retro, sondy Voyager, fragmentu panoramy nowoczesnego miasta, ale także owada czy kwiatów – tak, by każda z gałęzi nauki „ukryta” w akronimie STEM – nauka, technologia, inżynieria i matematyka, miała swoich reprezentantów w zestawie.
Podsumowanie
Klockowe wersje sprzętu naukowego powstają dla uczczenia ważnego jubileuszu, w celu prezentacji marki dla nowych odbiorców czy jako sposób na oswojenie z prawdziwą aparaturą. Mam ogromną nadzieję, że tematyka przedmiotów ścisłych będzie w LEGO (jak i w innych markach klocków konstrukcyjnych) rozbudowywana – w zestawach mogliśmy już zdobyć figurki Eiffla, Galileusza, Leonarda Da Vinci czy Jane Goodall – historia nauki skrywa jeszcze wiele postaci, których klockowe wersje chętnie zobaczę (Kopernik?). Osobną rodzinę zestawów LEGO stanowią konstrukcje na licencji agencji NASA i te przybliżające tematykę kosmosu – z racji liczby zestawów to temat na osobny artykuł.
Podziękowania i źródła
Za pomoc w przygotowaniu tekstu dziękuję Pani dr hab. inż. Bożenie Tyliszczak, prof. PK, Zespołowi Biura Komunikacji i Promocji NCBJ, Pani Ulli Jensen, Głównemu Radiologowi OUH, Panu Marcinowi Zdrojkowi.
W artykule wykorzystano informacje z następujących źródeł:
- Scheffmann Olloni S et al., Pediatric MRI Without Anesthesia: The Effect of Application-Supported
Communication to Prepare the Child, Journal of Radiology Nursing, https://doi.org/10.1016/j.jradnu.2020.09.002 - https://www.cobipedia.com/index.php/category/45-fischer
- https://synchrotron.uj.edu.pl/linie-badawcze/cryo-em
- https://www.thermofisher.com/ie/en/home/electron-microscopy/products/dualbeam-fib-sem-microscopes/scios-2-dualbeam-microscope.html
- https://www.thermofisher.com/ie/en/home.html
- https://anchemplus.pl/thermo-fisher-scientific/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/George_Washington_Carver
***
W tym roku z produkcji wyleci wiele zestawów LEGO. Ich aktualną listę znajdziecie w naszym zestawieniu Wycofań LEGO 2025.
Po więcej nowości dołączcie do naszej społeczności na Facebooku